پس از تصمیم به شروع و شرکت در دوره های آموزشی سقوط آزاد یکی از چالش بر انگیز ترین تصمیمات برای ورزشکاران این رشته انتخاب وسائل و تجهیزات (چتر و سایر اقلام ) مناسب سطح مهارت و تجربه این ورزشکاران میباشد .
مشاوره و کمک گرفتن از مربیان و ورزشکاران با تجربه تر و همچنین مکاتبه و مشورت کردن با مسئولین و مشاورین فنی شرکتهای تولید کننده این وسائل و تجهیزات میتواند کمک بسیار زیادی در انتخاب مناسب این وسائل باشد .
بعلاوه موارد بالا تمام ورزشکاران این رشته پر هیجان میبایست اشنائی ابتدائی با نوع ، جنس ، اجزا ، چگونگی کارکرد و همچنین تعاریف و اصطلاحات مرتبط با تجهیزات مورد استفاده خود را داشته باشند .
طی دو مقاله قبلی بطور کاملا اجمالی مطالبی جهت آشنایی با پشتی یا کانتینر ( container ) چترهای سقوط آزاد ارائه گردید که جهت مطالعه آنها میتوانید به اینجا و اینجا مراجعه نمائید .
در طی این نوشتار تلاش شده است که برخی از مواردی که به نظر میرسد بتواند تا حدی به شناخت بیشتر چتر یا کاناپی ( Canopy ) و همچنین تعاریف و اصطلاحات مربوط به آن کمک کند ارائه شود .
طبقه بندی کاناپی ها
به طور کلی تمام کاناپی هائي که توسط شرکتهای سازنده تولید و در اختیار ورزشکاران این رشته قرار میگیرد در ۵ دسته یا گروه طبقه بندی میشوند :
۱- student یا آموزشی
این کاناپی ها که عموما دارای سایز یا اندازه بزرگی هستند مناسب ورزشکارانی میباشد که در حال طی کردن دوره آموزشی سقوط آزاد میباشند
۲- Beginner یا مبتدی
جهت ورزشکارانی که دوره آموزشی خود را به پایان رسانده اند .
این کاناپی ها به طور معمول دارای سایز بالاتر از ۱۵۰ فوت مربع ( 150Sqf ) و وینگ لود ۱.۰ یا کمتر هستند و به نسبت کاناپی های آموزشی کمی دارای قدرت عملکرد بالاتری میباشند .
۳- Intermediate یا متوسط
میزان وینگ لود در این کاناپی ها افزایش پیدا میکند و طراحی آنها بطوری میباشد که به نسبت کاناپی های مبتدی دارای سرعت و عملکرد بیشتری هستند .
در برابر استفاده و فشار بروی فرامین عکس العمل سریعتری نشان میدهند و همچنین میزان Recovery Arc بیشتری دارند .
( در مورد میزان Recovery Arc در سطور بعدی توضیح داده خواهد شد )
۴- Expert یا حرفه ای - با مهارت
این نوع کاناپی ها توسط ورزشکارانی که دارای سطح قابل قبولی از تجربه در سقوط ازاد و بالاخص کنترل و هدایت کاناپی هستند مورد استفاده قرار میگیرند .
این کاناپی ها دارای میزان وینگ لود بالا ( ۲.۰ و یا بیشتر ) ، سرعت و قابلیت عملکرد بالا بخصوص در انجام مانورها و همچنین میزان Recovery Arc زیاد میباشند .
در ساخت برخی از این نوع کاناپی ها فن آوری Cross - Braced در سلها بکار رفته است .
۵- Specialty یا تخصصی - ویژه
این نوع از کاناپی ها به جهت استفاده در رشته و یا روش خاصی از چتر بازی مورد استفاده قرار میگیرند و بر اساس آن رشته طراحی و ساخته میشوند .
کاناپی های مورد استفاده در پرشهای وینگ سوت (wing suite) , پرش از ارتفاع ثابت ( Base Jump ) , پرشهای دقت (Accuracy) و همچنین انجام پروازهای گروهی و نمایشی با چتر ( CRW ) در این گروه از کاناپی ها دسته بندی میشوند .
احتمالا لازم به ذکر نمیباشد که پرش و استفاده از این نوع کاناپی ها مستلزم طی نمودن آموزش های ویژه میباشد و مناسب چتربازان کم تجربه یا مبتدی نخواهد بود .
پارچه کاناپی
تمام پارچههایی که برای ساخت کاناپی مورد استفاده قرار میگیرند نوعی پارچه نایلونی میباشد که در برابر پارگی مقاوم هستند . (Ripstop Nylon)
این پارچه ها بدلیل داشتن الگوی بافت مختص به خودشان ( الگوی ۶ ضلعی یا لانه زنبوری و همچنین الگوی ۴ گوش ) و همچنین الیاف و بافت تقویت شده در برابر فشار، ضربه و صدمه ، مقاومت خوبی از خود نشان میدهند .
پارچه با الگوی ۶ گوش یا لانه زنبوری پارچه با الگوی ۴ گوش
دو نوع از این پارچههای مقاوم در برابر پارگی (Ripstop Nylon) که در ساخت کاناپیها مورد استفاده قرار میگیرند
عبارتند از F-111 و ZP
پارچههای ZP یا Zero Porosity
تقریباً اکثر کاناپیهای اصلی (Main Canopy) در حال حاضر از پارچه ZP تولید میشوند .
پارچههای ZP نوعی از پارچههای مقاوم در برابر پارگی (Ripstop Nylon) هستند که با پوششی از سیلیکون و یا پلی اورتان در برابر عبور هوا نفوذ ناپذیر شدهاند.
یکی از دلایلی که کاناپیهای ساخته شده از پارچه ZP بخصوص در زمانیکه هنوز نو هستند بسیار سخت بستهبندی میشوند وجود همین پوشش بروی آنها میباشد .
این پوشش در طی زمان و تحت تأثیر عوامل محیطی مانند نور خورشید، UV ، خاک ، شن و همچنین چندین بار بازشدن و بسته بندی مجدد تا حدودی خاصیت اولیه خود را از دست میدهد.
پارچههای F111
نوع دیگری از پارچه که در ساخت کاناپیهای سقوط آزاد بکار برده میشود پارچههای F11 میباشند.
این نوع پارچهها هم به نوعی مقاوم در برابر پارگی (Ripstop Nylon) هستند .
در سالهای گذشته (حدود ۲۰ سال) تقریباً تمام چترها از پارچه F111 ساخته میشدند ولی در حال حاضراغلب چترهای کمکی از این نوع پارچه تولید میشوند .
بروی پارچههای F111 برخلاف پارچههای ZP پوشش محافظتی وجود ندارد بنابراین جریان هوا میتواند تا حدودی از درون این پارچه ها عبور نماید و همچنین باندازۀ پارچههای ZP لیز و خشک نیستند و در نتیجه بستهبندی این نوع کاناپیها راحتتر است .
پارچه های F111 دارای حجم کمتر در بسته بندی و همچنین در مقایسه با پارچههای ZP دارای طول عمر کمتری نیز میباشند .
در ساخت برخی از کاناپیها از هر دو نوع پارچه F111 و ZP استفاده میشود .
به این نوع کاناپیها Hybrid گفته میشود ، بعنوان مثال کاناپی Silhouette و همچنین نوعی از کاناپی Valkyrie که توسط شرکت PD تولید میشوند در زمره این نوع کاناپیها میباشد .
از آنجائیکه پارچههای F111 در مقایسه با پارچههای ZP دارای طول عمر کمتری میباشند بطور منطقی طول عمر چترهای ساخته شده از F111 نیز کمتر از ZP خواهد بود و یکی از دلایلی که شرکتهای تولیدکننده چترهای کمکی برای کاناپیهای کمکی خود محدودیت در استفاه را وضع نمودهاند همین مورد میباشد .
در حالیکه با چترهای ZP به شرط رعایت شرایط استفاده و نگهداری میتوان تا حتی ۲۰۰۰ پرش انجام داد ، این تعداد در چترهای کمکی بسیار کمتر میباشد.
شرکت PD و Icarus محدودیت ۴۰ مرتبه بستهبندی و ۲۵ مرتبه استفاده و شرکت Aerodyne محدودیت ۴۰ مرتبه بستهبندی و ۱۰ مرتبه استفاده را برای چترهای کمکی تولید خود وضع نمودهاند و پس از این تعداد چتر کمکی میبایست جهت کنترل ، بازرسی و آزمایش میزان مقاومت پارچه به شرکت سازنده ارسال شود .
برخی عوامل دیگر نیز در طول عمر پارچه کاناپی (اصلی و کمکی) تأثیرگذار هستند .
پارچه های بکار رفته در ساخت کاناپیها صرفنظر از نوع و جنس پارچه (ZP یا F111) در برابر نور خورشید، خاک ، شن ، مواد شیمیایی ، روغن ، مواد آفت کش بکار رفته بروی سطوح پوشیده از چمن ، عرق بدن انسان ، گرمای زیاد و بسیاری از عوامل دیگر حساس هستند و باید دقت شود که در طی بستهبندی ، استفاده ، حمل و نگهداری در معرض این عوامل قرار نگیرند .
امروزه در کنار پارچههایی که در سطور بالا نام برده شده از انواع پارچههای دیگر نیز در ساخت کاناپیها استفاده میشود .
شرکت Aerodyne از پارچههای ZPX در ساخت کاناپیهای اصلی و FX11 در ساخت کاناپیهای کمکی و همچنین شرکت PD از پارچههای 30 Denier در ساخت کاناپی کمکی استفاده میکنند.
ویژگی اصلی این پارچهها حجم کم در مقایسه با سایر پارچهها میباشد .
این حجم کم علاوه بر اینکه فضای کمتری را درون کانتینر اشغال میکند و از این راه به کوچک بودن کانتینر کمک میکند میتواند در راحتتر بودن بسته بندی این نوع کاناپیها هم تأثیرگذار باشد، مثال این مورد کاناپی کمکی Optimum شرکت PD میباشد .
حالت و وضعیت کاناپی Trim
طراحی چترهای سقوط آزاد - کاناپی - به صورتی انجام گرفته که همیشه قسمت جلوئی چتر یا Nose با زاویه نسبت به سطح افق و به سمت پایین قرار گرفته است .
این زاویه به دلیل تفاوت اندازه بندها میباشد . به طور معمول بندهای جلوئی در چترها کوتاهتر از بندهای انتهایی میباشند و این تفاوت اندازه باعث بوجود آمدن این زاویه و یا Pitch در کاناپی نسبت خط افق میگردد .
تمام چترهای تولید شده توسط شرکتهای مختلف دارای این ویژگی ولی با زاویه متفاوت هستند که میزان این زاویه که بر اساس طراحی کاناپی توسط شرکت تولید کننده تعیین شده با چگونگی عملکرد کاناپیها ارتباط دارد و نباید تغییر کند .
همانطورکه ذکر گردید کاناپیها با مدلهای مختلف دارای میزان حالت و وضعیت یا Trim متفاوت میباشند.
به طور کلی کاناپی ها در سه گروه :
Shallow Trim وضعیت با زاویه کم
Medium Trim وضعیت با زاویه متوسط
Steep Trim وضعیت با زاویه زیاد
دستهبندی میشوند .
اغلب کاناپیهایی که برای آموزش و یا مراحل مقدماتی و ابتدایی چتربازی مورد استفاده قرار میگیرند کاناپیهای با زاویه کم Shallow و زاویه متوسط Medium هستند و تقریباً میتوان عنوان نمود که هیچ کاناپی آموزشی وجود ندارد که در گروه کاناپیهای وضعیت با زاویه زیاد یا Steep Trim طبقه بندی شوند .
کاناپیهای دارای زاویه زیاد یا Steep trim کاناپیهای دارای عملکرد بالا High Performance ، پیشرفته و بعنوان مثال کاناپی های مورد استفاده در Swooping هستند . ( مانند کاناپی Walkyrie یا Velocity)
حالا میخواهیم بررسی کنیم که ویژگیهای عملکردی و پروازی کاناپیها با تغییر Trim چه تفاوتی خواهد کرد؟
توجه داشته باشید که در تمام این موارد میزان Wing load یکسان فرضی شده است :
سرعت پیشروی (Forward Speed)
- کاناپیهای Steep Trim به نسبت سایر کاناپیها دارای سرعت پیشروی بیشتری میباشند.
- کاناپیهای Shallow Trim کمی نسبت به کاناپیهای Steep Trim دارای سرعت پیشروی کمتری میباشند .
توجه داشته باشید که عموماً حالت و وضعیت کاناپی یا Trim تفاوت خیلی زیاد و معنا داری در سرعت پیشروی چترها یا Forward Speed ایجاد نمینماید .
قدرت سرش یا Glide
1- کاناپیهای Steep Trim دارای میزان سرش و یا Glide کمتری میباشند .
2- کاناپیهای Shallow Trim دارای میزان سرش و یا Glide بیشتری میباشند و مسافت بیشتری را طی مینمایند .
میزان و مسافت برگشت به حالت اولیه یا Recovery Arc
تعریف
میزان مسافت و ارتفاع طی شده و همچنین چگونگی برگشت کاناپی به حالت اولیه و پایدار بعد از انجام یک مانور حرکتی و دور زدن را Recovery Arc میگویند .
کاناپیهایی که در طی دور زدن مسافت و ارتفاع کمتری را از دست میدهند و در طی زمان کمتری به حالت اوّلیه و پایدار پروازی باز میگردند در دسته کاناپیهای Short Recovery Arc قرار میگیرند .
به طور معمول کاناپیهای Shallow Trim در این گروه قرار دارند بدین معنی که دارای Recovery Arc کوتاهتر و کمتری هستند و طی دور زدن ارتفاع کمتری از دست میدهند .
کاناپی Pilot از شرکت Aerodyne ، کاناپیهای Saffire 2-3 و Crossfire 2 از NZ Aerosports و همچنین Stiletto از شرکت PD در گروه کاناپیهای Short Recovery Arc قرار دارند .
کاناپیهایی که درطی روند دور زدن سرعت بیشتری دارند و همچنین ارتفاع بیشتری را ازدست میدهند در دسته کاناپیهای Long Recovery Arc قرار دارند .
به طور معمول کاناپیهای Steep Trim در این گروه قرار دارند بدین معنی که دارای Recovery Arc بلندتر و بیشتری هستند و طی دور زدن ارتفاع بیشتری را از دست میدهند .
کاناپیهای Crossfire 3 تولید شرکت NZ Aerosports و همچنین Sabre 2 و Katana از شرکت PD نیز در گروه کاناپیهای Long Recovery Arc قرار دارند .
البته باید توجه کرد که کاناپی Sabre 2 علیرغم اینکه در گروه کاناپیهای Long Recovery Arc قرار دارد در دستهبندی بر اساس Trim در گروه کاناپیهای Medium Trim قرار میگیرد .
در کاناپیهای دارای ویژگی LRA دور زدن جهت فرود میبایست در ارتفاع بالاتر از حد معمول انجام گیرد ولی این به این معنی نیست که در چترهای با ویژگی SRA دور زدن میتواند در ارتفاع کم انجام گیرد به هر حال توجه کنید که برای یک فرود ایمن و راحت میبایست قبل از رسیدن به زمین کاناپی کاملاً در حالت پایدار، متعادل و موزون ( Level) قرار داشته باشد .
نوع ، اندازه و یا Platform کاناپی ها
کاناپی های سقوط آزاد در انواع و اندازه های متفاوت تولید و توسط ورزشکاران استفاده میشود
بعنوان مثال :
شرکت PD کاناپی Sabre3 را از اندازه ۹۷ تا ۲۶۰ فوت مربع
شرکت NZ Aerosports کاناپی Saffire3 را از اندازه ۹۰ تا ۲۲۹ فوت مربع
و همنچنین شرکت Aerodyne کاناپی Pilot7 را از اندازه ۱۱۷ تا ۲۷۷ فوت مربع
تولید مینمایند .
ورزشکاران رشته سقوط آزاد میبایست با توجه به تعداد پرش ، وزن بدن و سطح مهارت اقدام به انتخاب نوع و اندازه کاناپی مناسب نمایند .
یکی از معیارهای قابل اعتماد برای انتخاب سایز و اندازه کاناپی توجه و در نظر گرفتن میزان وینگ لود میباشد ولی در کنار توجه به این موضوع میبایست خصوصیت ( Character) و ویژگیهای عملکردی کاناپی نیز مد نظر قرار بگیرد .
شکل و ظاهر کاناپیها (Shape یا Planform)
هر نوع از کاناپیها دارای شکل ظاهری و طراحی منحصر به خودشان میباشند .
این شکل ظاهری که وقتی از بالا کاناپی را مشاهده میکنید میتواند در هر نوع از آنها متفاوت باشد ، Planform نامیده میشود .
تمام کاناپیها دارای لبه جلوئی (Leading Edge) و لبه انتهایی (Trailing Edge) و بندهای هدایتکننده (Control Lines) هستند .
کاناپی چترهای سقوط آزاد به طور بنیادین به ۲ شکل Square یا چهارگوش و Ellipse یا بیضی طراحی ، تولید و عرضه میشوند .
کاناپیهای Square به صورت مستطیل یا rectangular طراحی و ساخته میشوند.
تمام کاناپیهای کمکی و اغلب کاناپیهای ویژه پرش با لباس بالدار یا Wing Suite و همچنین برخی کاناپیها از جمله کاناپی های Student یا آموزشی در گروه کاناپیهای چهارگوش یا Square دستهبندی میشوند .
این نوع کاناپی ها دارای وجه نسبی کم یا LAR) Low Aspect Ratio) و زوایای ۹۰ درجه در طراحی و ساخت میباشند .
در زیرگروه کاناپیهای Square میتوان به کاناپیهای دارای گوشههای باریک شده یا Angled Taper اشاره کرد که کاناپیهای Sabre2 و Spectre و Velocity از شرکت PD و کاناپی Pilot از شرکت Aerodyne از ان جمله اند .
زیرگروه بعدی کاناپیهای Rounded Taper هستند که مشخصه اصلی این کاناپیها بلندتر بودن سلهای میانی در مقایسه با سلهای انتهایی میباشد .
به عبارت دیگر هرچه از طرف سل وسط کاناپی به طرف سلهای انتهایی برویم عرض و اندازه کاناپی کمتر میشود .
کاناپیهای Saffire و Crossfire از شرکت NZ Aerosports در این دسته از کاناپیها طبقهبندی میشوند.
یکی دیگر از جدیدترین طرحهای کاناپی در جهان به نام کاناپیهای Shuman شناخته میشود . ( Shuman در معنی به نوعی مار زنگی اطلاق میشود )
این نوع از طراحی که در ساخت کاناپیهای با عملکرد بسیار بالا High Performance بکار برده می شود را میتوان در کاناپی Valkyrie از شرکت PD و Leia و Petra از شرکت NZ Aerosports و همچنین Xfire از شرکت Icarus مشاهده نمود .
به طور کلی و بر اساس تعاریف فنی کاناپیهایی که در دسته کاناپیهای Square دستهبندی نشوند میتوانند در گروه کاناپیهای elliptical قرار گیرند.
کاناپیهای elliptical بر اساس شکل، طراحی شکل و اندازه زوایا در دستهبندی نیمه بیضی (Semi Elliptical) و کاملاً بیضی (Fully Elliptical) قرار میگیرند .
به عنوان مثال کاناپی Sabre2 در گروه Semi Elliptical و کاناپی Velocity در گروه Fully Elliptical قرار میگیرند.
Span and chord
Span
فاصله افقی بین اولین سل کاناپی تا آخرین سل کاناپی در طرف مقابل و یا به عبارتی فاصله اولین سل منتهاالیه سمت راست تا اولین سل منتهاالیه سمت چپ را Span یا دهانه چتر مینامند .
Chord
فاصله بین لبه جلوئی (Leading Edge) و لبه انتهایی (Trailing Edge) کاناپی Chord یا وتر نامیده میشود .
نسبت بین Span و Chord در کاناپیهای سقوط آزاد وجه نسبی و یا Aspect Ratio کاناپی نامیده میشود .
چترهای سقوط آزاد در دو نوع Low Aspect Ratio و High Aspect Ratio دستهبندی میگردند که به طور کل چترهای سقوط آزاد ۷ سل در دسته Low Aspect Ratio و چترهای ۹ سل در دسته High Aspect Ratio طبقهبندی میشوند .
چترهای LAR یا Low Aspect Ratio عموماً در طی پرواز ثبات و پایداری بیشتر و میزان سرش و پیشروی کمتری دارند و در مقابل چترهای HAR یا High Aspect Ratio دارای میزان سرش و پیشروی بیشتر (Glide) و همچنین قابلیت مانور و عملکرد بیشتری را دارا میباشند .
البته میزان Wing load نیز از عوامل تعیینکننده در میزان و چگونگی عملکرد کاناپیها میباشد و باید به آن توجه نمود به عنوان مثال کاناپی LAR با میزان وینگ لود ۲ دارای عملکرد بالاتری از کاناپی HAR با میزان وینگ لود ۱ میباشد .
در حال حاضر تقریباً تمام کاناپیهای کمکی در رشته سقوط آزاد کاناپیهای ۷ سل میباشند ولی کاناپیهای کمکی چترهای پرش تاندم Tandem (دو نفره) از این قاعده مستثنی هستند .
Cross port , سوراخهای تعبیه شده بروی دیواره سلهای کاناپی
چنانچه داخل سلهای کاناپی اصلی را مشاهده کرده باشید به سوراخهایی برمیخورید که بروی دیواره سلها قرار گرفتهاند .
این سوراخها Cross port نامیده میشوند.
وجود این سوراخها اجازه میدهد که عمل هواگیری و انتقال هوا از یک سل به سل دیگر به آسانی صورت گیرد .
اندازه ، تعداد و محل قرارگیری این سوراخها که میتواند بر اساس نوع و طراحی کاناپیها متفاوت باشد به هواگیری و بازشدن کامل کاناپی کمک شایانی مینماید .
در طی باز شدن چتر به دلیل اینکه سل میانی و یا وسطی کاناپی در ابتدا در معرض گرفتن هوا و بازشدن قرار میگیرد وجود Cross port کمک میکند که روند هواگیری از سل وسط به سایر سلها انتقال پیدا کند و سلها بطور قرینه شروع به بادگیری نمایند و علاوه بر اینکه به پایداری و در مسیر باز شدن (On heading) کاناپی کمک کند همانطور که در بالا ذکر گردید روند هواگیری یا Pressurizing برای کلیه سلها و تمام کاناپی به درستی انجام گیرد .
کاناپیهای Cross Braced
در ساخت برخی از کاناپیها و بویژه کاناپیهای دارای عملکرد بالا یا High Performance از فنآوری Cross Brace استفاده شده است .
به دلیل سطح مقطع کم و میزان بار و وزن زیاد یا Wing Load بالا کاناپی ها مواجه با عدم تحمل این میزان فشار و مستعد خارج شدن از شکل اولیه ، غیرقابل کنترل شدن و عدم عملکرد مناسب میگردند .
برای جلوگیری از خارج شدن آنها از شکل و ساختار اولیه در درون سلها از نوعی سازه متقاطع پشتیبانکننده استفاده میشود که به کل کاناپی حالت و شکل استوار و انعطافناپذیر میدهد تا بتواند در مقابل از شکل خارج شدن کاناپی ناشی از میزان Wing Load بالا مقاومت نشان دهد .
هر سل در کاناپی سقوط آزاد دارای دو محفظه جدا از هم میباشد که در کاناپی های Cross Braced توسط سازه هائي به شکل ' V ' به سه محفظه تقسیم میشود .
فنآوری Cross Braced بروی کاناپیها باعث پایداری ، افزایش حالت آئرو دینامیکی و در نتیجه سرعت و قدرت مانور بیشتر کاناپی میگردد .
فنآوری Cross Braced برای اولین بار در اواخر دهه هشتاد میلادی با ساخت کاناپی Excaliber توسط شرکت Performance Designe عرضه و معرفی گردید .
اگر مزیت کاناپیهای Cross Braced را همانطورکه در سطور بالا ذکر گردید پایداری و قابلیت کنترل و عملکرد بیشتر وبهتر بخصوص در موارد استفاده با Wing Load بالا بدانیم در مقابل حجم بسته بندی بیشتر (Pack volume) در مقایسه با کاناپیهای هم سایز و همچنین گران بودن این نوع کاناپی به میزان ۵۰ تا ۱۰۰ درصد نسبت به سایر انواع کاناپی را میتوان از معایب آنها برشمرد.
این نوع کاناپی ها بر اساس شرکت تولیدکننده و چگونگی طراحی در دو نوع ۷ سل و ۹ سل تولید میشوند.
به عنوان مثال شرکت NZ Aerosports کاناپی Leia را ۷ سل و کاناپی JFX را ۹ سل طراحی و تولید مینماید .